Middentoners repareren

Vele MFBfreaks kennen het probleem, dolblij thuiskomen met een nieuwe set 544 of 567, de boel aansluiten en na enkele minuten luisteren blijkt er al iets niet te kloppen. Kritisch onderzoek wijst uit dat één van beide (of met wat pech allebei) de dome middentoners – ook wel Squawkers genoemd – totaal geluidloos blijven. In lichte paniek hang je de deuren van de boxen om, maar het probleem blijft in dezelfde box. De versterker is dus in orde, maar de middentoner stuk… Wat nu? Vind die nog maar eens. Gelukkig is er voor de handige knutselfreak een redelijk eenvoudige oplossing, namelijk het zelf repareren van de middentoner. Om dit met succes te laten verlopen is deze handleiding geschreven, een verbeterde versie van enkele reeds bij hobbyisten bekende methodes.

Benodigdheden:

• Een multimeter (liefst met piepsignaal)
• Een grote, platte schroevendraaier
• Een scherp (stanley) hobbymes
• Een pincet met spitse punt
• Een soldeerstation van maximaal 25 Watt (geen pistool gebruiken!)
• Geduld en een vaste hand
• Een defecte AD0210/SQ4, /SQ8 of AD0211/SQ4, SQ8
• Deze pagina

Allereerst bouwen we de middentoner uit de box, soldeer hiervoor de draden los, maar onthoud goed welke waar heeft gezeten. Eén van de aansluitingen op de middentoner is rood gemarkeerd; hierop is de plusdraad van de versterker aangesloten. Vervolgens is het belangrijk om te bepalen of de middentoner in aanmerking komt voor reparatie. Hiervoor gebruiken we de multimeter, die in de weerstand-stand wordt gezet (laagste stand, meestal 0-200 Ohm). We sluiten de pennen van de meter aan op de aansluitingen van de middentoner, en kijken naar de waarde die op de meter wordt weergegeven. Er zijn drie mogelijkheden:

• 0,00 Ohm: De middentoner maakt volledige sluiting. De spoel is waarschijnlijk verbrand en de unit kan niet gerepareerdworden. Toch maar op zoek naar een nieuwe, en vooral niet meer terug aansluiten om schade aan de box te voorkomen!
• 3 á 4 ohm (/SQ4) of 6 á 7 ohm (/SQ8): Deze speaker is in orde. Het probleem zal ergens anders zitten, controleer bijvoorbeeldde bekabeling in de box eens.
• Oneindig hoge weerstand, oftewel een open contact (OL). Dit betekent dat er een onderbreking is tussen de twee aansluitingenvan de middentoner. Dit is het probleem dat we hier behandelen, en wordt meestal veroorzaakt door een te felle uitslag van de dome ten gevolge van bijvoorbeeld spelen op te hoog volume of een luide PLOP door de box. Door deze uitslag schiet de aansluitdraad los van de spoel, met als gevolg een open contact. Hoe we dit repareren, wordt hieronder uitgelegd

De middentoner moet nu eerst uit elkaar geschroefd worden. Hiervoor gebruiken we de grote platte schroevendraaier. Meestal zijn de schroeven verzegeld of opgevuld met een soort lijmachtig spul. Dit is redelijk zacht en je kunt er met de schroevendraaier zo doorheen drukken. De middentoner zal nu in twee delen te scheiden zijn; er werd nog wel eens lijm gebruikt om deze te bevestigen, dus maak het voorzichtig maar met enige kracht open.

In sommige gevallen blijft de metalen ring (links op de linker foto) in de magneet achter; je hebt dan direct de dome met zichtbare aansluitdraden in je hand. In andere gevallen zijn deze zo stevig verlijmd dat je ze van elkaar moet scheiden. Doe dit voorzichtig met behulp van de grote platte schroevendraaier. Wanneer je de ring verwijderd hebt, worden de aansluitdraden en de spoel duidelijk zichtbaar.

Als je de dome in het rond draait, zul je aan de zijkant een wit-geel stukje tape zien zitten. Op deze plek zijn de aansluitdraden van de middentoner bevestigd aan de spoel-litze. Dit is het punt waar de fout optreedt; de aansluitdraden en litze worden van elkaar gescheiden en maken geen contact meer. Om te zien wat we kunnen doen, moet eerst de tape weggekrabt worden. Begin bij één van de twee spoelaansluitingen: die draadjes zie je boven de tape uitkomen en naar de spoel gaan.

Doordat de spoelaansluiting verzegeld is met schellak, kunnen we op dit punt weinig repareren. Het is dus beter om de spoeldraad hier af te snijden, en terug te voeren naar de aansluitdraad, waar hij opnieuw aangesoldeerd kan worden. Snijd de spoeldraad voorzichtig door met behulp van het hobbymes; niet te zacht drukken anders kom je er niet doorheen. Ook weer niet te hard anders ga je door de spoelkoker heen. Wanneer je de spoeldraad los hebt gesneden, trek deze dan met de pincet voorzichtig een stukje los van de spoel.

Vertin het topje van de spoel-litze en vertin ook voorzichtig een stukje van de aansluitdraad die tussen het plastic frame en de spoelkoker loopt. Let op dat je niet door de dome heen prikt met de soldeerbout! Wanneer beide draadjes vertind zijn, kunnen ze aan elkaar gesoldeerd worden. Gebruik als hulpmiddel de pincet om de spoel-litze op zijn plaats te brengen. Druk de vastgesoldeerde spoel-litze tegen de spoelkoker
aan zodat die bij het in elkaar zetten niet in de weg komt te zitten. Snij ook overgebleven restjes tape weg, zodat die niet kunnen gaan schuren en resoneren als je de middentoner weer in elkaar hebt gezet.

Voordat je de middentoner weer in elkaar zet, meet je natuurlijk eerst of de operatie succesvol is geweest. Dit doe je door de pennen van de meter op de aansluitingen van de middentoner te houden. Wanneer een weerstand van enkele ohms (3 á 4 bij een SQ4 model, 6 á 7 bij een SQ8-model) wordt weergegeven, dan heb je de verbinding hersteld en zal je middentoner weer spelen. Krijg je nog steeds een open verbinding te zien, dan zul je de reparatie ook op de andere aansluiting moeten toepassen.

Het in elkaar zetten is niet moeilijk, als eerste moet de metalen ring weer in de luchtspleet worden gedrukt. Hiervoor kun je aardig wat kracht nodig hebben. Zorg ervoor dat je geen stukjes magneet afbreekt die in de spleet terecht kunnen komen: wederom loert het gevaar van schuren en aanlopen als je de boel weer in elkaar hebt gezet. Let verder ook op dat je de juiste aansluitdraad weer laat uitkomen bij de rode stip op de magneet, die de plus markeert.

Tenslotte is het aan te raden om de gerepareerde middentoner even door te fluiten met een toongenerator. Kies de sinusstand en zorg dat je ergens in het 1-10 kHz bereik zit. Zet de toon op de luidspreker en sweep rustig door het hele frequentiebereik heen. De klank moet zuiver en niet scherp zijn. Wanneer je toch een scherp randje in het geluid hoort, ook al is het maar bij een bepaalde frequentie, dan loopt de spreekspoel aan. Draai dan de drie schroeven een slag los en gebruik de twee aansluitpunten van de spoel om de gehele dome iets in de spoelschacht te verschuiven tot het scherpe randje van de testtoon verdwijnt. Heb je dat punt gevonden, draai de schroeven vast en test nog een keer goed. Voila, je hebt het gefikst!